Materiały z Terenu
Rozmowa z Henrykiem Chruścielem– dyrektorem Domu Kultury w Tryńczy, członkiem Kapeli z Gniewczyny
Wywiad w ramach projektu „Miedzypokoleniowa sztafeta folkowa. Badania terenowe”, przeprowadziła Anna Rogozińska w Wiejskim Domu Kultury w Gniewczynie. W wywiadzie brali także udział Zofia Sokół oraz Konrad Jędrzejowski który prowadził rownolegle badania w regionie rzeszowskim.
Henryk Chruściel urodził się w 1957 r. Tradycje muzyczne w rodzinie pana Henryka sięgają lat przedwojennych – przed I wojną Światową. Pradziadek grał na kontrabasie, następnie tradycję przejął dziadek, Ludwik Chruściel. Warto dodać, że grał on także na cymbałach rzeszowskich. W latach 50 działała Kapela Chruścieli. W jej skład wchodzili między innymi dziadek – na kontrabasie i cymbałach i bębnie oraz ojciec, Józef, na skrzypcach. Ojciec pana Henryka miał profesjonalne, jak na tamte czasy, wykształcenie muzyczne. Ukończył on w latach ‘50 Ognisko Muzyczne w Przeworsku. Następnie rozpoczął pracę w Filharmonii Rzeszowskiej, gdzie uzupełniał swoje wykształcenie o średnią szkołę muzyczną. Brat ojca także był muzykiem. Grał na akordeonie, trąbce, cymbałach, organach kościelnych. Na początku lat ’60 prowadził wiejską orkiestrę dętą w Jagielle. Oprócz tego, że pełnił funkcję kapelmistrza, był także w miarę możliwości instruktorem muzyki. Uczył grać niektórych muzyków, a także pomagał w nauce czytania nut. Próby odbywały się regularnie dwa razy w tygodniu. Zakup instrumentów odbywał się poprzez kontakty z wójtem wsi. W skład orkiestry wchodziły przede wszystkim trąbki, klarnety, tenory i basy. Ojciec Pana Henryka uczył pond 15 lat w klasie skrzypiec w Szkole Muzycznej w Przeworsku. Między innymi dlatego też pan Henryk rozpoczął swoją formalną edukację muzyczną od nauki gry na skrzypcach, w wieku ośmiu lat. Jednak nie trwało to długo – zrezygnował już po półtora roku nauki. Jednak od piątej klasy szkoły podstawowej rozpoczął naukę gry w klasie klarnetu, w której skończył I stopień Szkoły Muzycznej. II stopień kontynuował w Rzeszowie.
W 1976 r. pan Henryk rozpoczął pierwszą pracę – była to posada w Gminnym Ośrodku Kultury w Tryńczy. Dyrektorem i założycielem był pochodzący z Grodziska Stanisław Krzeczowski wraz z żoną Marią. Założyli oni zespół pieśni i tańca Ziemia Tryniecka. Pan Henryk mniej więcej o tym czasie założył kapelę ludową z Tryńczy. Z pierwszego, wspominanego przez niego składu, obecnie nie żyje już nikt. Byli to: Ryszard Jakubiec, Jan Pyza, Antoni i Jan Wojtyna, Stanisław Gołąb, Józef Kowal. Był to tradycyjny skład rzeszowski: dwoje lub troje skrzypiec, dwa klarnety, cymbały oraz kontrabas. Jednak kapela się rozpadła, ponieważ dyrektor GOK-u przeniósł się do innej miejscowości, a pan Henryk przeszedł do Urzędu Gminy (ok. 1978/9). Dopiero w latach 80’ powstał zespół Dolanie, również pod patronatem GOK-u w Tryńczy, który przejął stroje zakupione dla nieistniejącej już kapeli. Współzałożyciel Dolan, Józef Rydzik w 1982 r. założył kapelę przy Zespole. Grali tam między innymi Józef Kowalik, Józef Turek, Józef Zamorski. Kapela przygrywała Zespołowi. Jednak nie trwało to zbyt długo. Przy zespole pozostał skromny skład akompaniamentu w postaci kontrabasu oraz akordeonu. Później odszedł kontrabasista, więc pozostał akordeonista Stanisław Chmura, który akompaniował Zespołowi przez długie lata.
Pan Henryk objął stanowisko dyrektora GOK-u w Tryńczy w 1987 r. Jego marzeniem było powołanie kapeli, która kontynuowałaby jego rodzinne tradycje. Na początku udało się zebrać kapelę, w której skład wchodziły: akordeon, dwoje skrzypiec oraz kontrabas, dopiero później przybył klarnet. Prawdziwy debiut nastąpił w 1993 r. na Przeglądzie w Dynowie. Do tego czasu udało się stworzyć prawdziwy, mocny skład kapeli rzeszowskiej. Należeli do niej: Henryk Chruściel i Ryszard Jakubiec – klarnet I i II, Stanisław Gołąb, Stanisław Rosół– skrzypce I, Roman Król – skrzypce II, Władysław Wojtyna z Białobrzeg – cymbały rzeszowskie, Antoni Kisiel – kontrabas oraz wokal – Zofia Sokół. Od pierwszego występu na eliminacjach zaczęli odnosić sukcesy, ponieważ otrzymali pierwsze miejsce. Dzięki temu Kapela mogła zaprezentować swój repertuar na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzy Dolnym nad Wisłą. Po tym sukcesie przez dwa lata Kapela nie brała udziału w Przeglądach. W tym czasie nieco uległ skład osobowy Kapeli. Na Klarnecie miejsce Ryszarda Jakubca zajął Stanisław Kostka, a na skrzypcach miejsce Stanisława Rosół – ojciec Stanisława Kostki. W takim składzie Kapela pojechała na Festiwal w Kazimierzu Dolnym w 1996 r., gdzie udało się wygrać III miejsce. Od tego czasu Kapela utrzymywała się w czołówce przeglądów i konkursów folklorystycznych. Przez cały czas istnienia kapela ( 23 lata) brała udział w Festiwalu w Kazimierzu Dolnym aż piętnaście razy.
W skład Kapeli na przestrzeni lat wchodzili także inni muzycy,. Byli to między innymi: Stanisław Porębny (od 2003 r. na II skrzypach), Dariusz Sobala (kontrabas, grał z Kapelą przez 4 lata), Jan Hala (cymbały). Muzycy Kapeli to w większości mieszkańcy okolic Gniewczyny, którzy nie mają muzycznego wykształcenia – są samoukami. Repertuar jest ciągle wzbogacany przez każdego muzyka, który w niej gra. Bardzo dużo wniósł do kapeli Stanisław Kostka. Spisywał on nie tylko melodie i pieśni ludowe, ale także komponował własne utwory. Warto wspomnieć, że był on również skrzypkiem Filharmonii Rzeszowskiej, podobnie jak ojciec pana Henryka. Był świetnym skrzypkiem zarówno prymistą jak i sekundzistą.
Od tego roku (2016) skład Kapeli z Gniewczyny został odmłodzony. Pan Henryk zaangażował w działalność trzech młodych muzyków. Janusz Wolak – kontrabas, Joanna Dzięgielowska – skrzypce I, Rafał Porębny – skrzypce ( jest on najmłodszym członkiem kapeli uczęszcza do III klasy gimnazjum). Pan Henryk podkreśla, że z czasem zmienia się charakter wykonywania muzyki ludowej. Uczniowie szkół muzycznych nie potrafią grać po ludowemu. Mimo to, nie przeszkadza to w tworzeniu nowych, młodych kapel, których pojawia się coraz więcej. Bardzo brakuje cymbalistów – jest to instrument piękny, lecz mało popularny. Pan Wojtyna grający z kapelą, jeździ tylko na ważniejsze przeglądy ze względów zdrowotnych (ma 86 lat). Warto wspomnieć, że jego wnuczka także uczy się grać na cymbałach rzeszowskich.
Kapela nagrywana była przez radio Lublin, Radio Warszawa, TVP 2. Koncertowała na Ukrainie, Słowacji, zjeździła także Polskę (Pyrzyce, Radom, Toruń). Bardzo długo Kapela jeździła do Nowej Sarzyżyny. Tam Stowarzyszenie Folklorystyczne Majdaniarze, którego dyrektorem jest Roman Kostyra, prowadzą Ogólnopolskie Spotkania Skrzypków Ludowych. Występowała tam także gościnnie cała Kapela z Gniewczyny jak i skrzypkowie – indywidualnie.
Kapela z Gniewczyny, w razie potrzeb przekształca się w zespół biesiadny. Dwa saksofony, gitara basowa, akordeon oraz wokalistka – Zofia Sokół. Ma ona spore osiągnięcia jako śpiewaczka ludowa. Wówczas kapela dostosowuje repertuar do obecnych wymagań publiczności. Ponad to warto wspomnieć, że Pan Henryk oraz pani Zofia tworzą razem kolejny zespół. Duet H&Z powstał w 2003 roku i zadebiutował podczas Koncertu Kolęd w Gniewczynie Łańcuckiej. Tworzą go Zofia Sokół - solistka i akompaniujący jej na keyboardzie - Henryk Chruściel. Rokrocznie przygotowują piosenki nie tylko religijne, ale także rozrywkowe, na różnego rodzaju imprezy. W ich repertuarze są piosenki znanych polskich wykonawców jak Eleni, Giżowska, Sipińska, Jantar, jak również piosenki patriotyczne, religijne, biesiadne i ludowe. Od dwóch lat obsługuje różnego rodzaju imprezy kameralne na terenie gminy (Dzień Seniora, Dzień Kobiet, spotkania integracyjne itp.)
Stroje ludowe jakie prezentuje Kapela pochodzą z regionu Przeworskiego. Natomiast instrumenty muzycy mają przede wszystkim prywatne – także cymbały rzeszowskie. Repertuar kapeli to rekonstrukcja utworów wykonywanych przez Kapelę Ludową z Bud Łańcuckich. Rozpadła się ona ze względu na brak wsparcia ze strony władz lokalnych. Było to o tyle prostsze, że instruktorem kapeli był Stanisław Kostka, który przeniósł się do Kapeli z Gniewczyny przynosząc ze sobą dużą ilość interesującego repertuaru. Ambicją zespołu jest niepowielanie twórczości innych kapel. Jednakże, jak zauważa pani Zofia, „kopiowanie” i powtarzanie utworów z danych regionów, zapewnia kontynuację tradycji. Każdy utwór można zagrać na wiele różnych sposobów- wszystko zależy od muzykantów. Dużą rolę odgrywa ornamentyka: mordenty, tryle, ozdobniki, które sprawiają trudność młodzieży wykształconej muzyczne, co zresztą wpływa na jakość ludowych kapel młodzieżowych. Nadają one niepowtarzalny charakter muzyce ludowej.
Pan Henryk jako dyrektor GOK-u kładzie przede wszystkim nacisk na rozwój muzyki ludowej, kontynuację tradycji folklorystycznych. Obecnie w gminie działa około jedenastu zespołów, głównie o charakterze ludowym. Jest to przede wszystkim Ludowy Zespół Śpiewaczy „Dolanie” z Gniewczyny Trynieckiej. Jest on najstarszym tego typu zespołem w gminie Tryńcza. Powstał w 1980 r. z inicjatywy Józefa Rydzika oraz Józefa Niemca. Corocznie bierze czynny udział w wielu imprezach gminnych oraz w przeglądach i festiwalach m.in. w: Dynowie, Zarzeczu, Jarosławiu, Dubiecku, Kańczudze i Pawłosiowie, zdobywając nagrody oraz pochlebne opinie jurorów. W swym repertuarze posiada pieśni patriotyczne, żniwne, dożynkowe, piosenki ludowe oraz pieśni kościelne, kolędy i pastorałki. W Zespole występują rodziny: Szozdów, Majów, Botwinów i Koniecznych. Opiekunem i akompaniatorem Zespołu jest P. Henryk Chruściel, patronat sprawuje Trynieckie Centrum Kultury w Tryńczy. Od 2011 r. kierowniczką zespołu jest Zofia Sokół - wielokrotna laureatka kazimierskich festiwali. W listopadzie 2015 r. zespół "Dolanie" obchodził już Jubileusz 35 - lecia istnienia i działalności artystycznej. Kolejnym zespołem jest opisywana powyżej szczegółowo Kapela Ludowa z Gniewczyny Łańcuckiej. Następnie należy wspomnieć o Zespole Piosenki Biesiadnej Jagiellanie, który powstał w 2005r. Obecnie liczy 11 osób. Tworzą go mieszkańcy wsi Jagiełła. Zespół jest laureatem konkursów i przeglądów piosenki biesiadnej. Swoimi występami ubogaca gminne imprezy oraz uświetnia uroczystości na terenie Województwa Podkarpackiego. Dużym sukcesem zespołu jest 5 -krotne zajęcie I miejsca w "Przeglądzie Piosenki Biesiadnej i Gawędy" w Tryńczy (lata 2007, 2008, 2010, 2012, 2015). Podkreślić należy, iż zespół miał okazje występować poza granicami kraju: na Ukrainie i Słowacji. Opiekunem zespołu jest Pan Stanisław Turek. Niedawno Jagiellanie obchodzili swój Jubileusz 10- lecia istnienia i działalności zespołu.
Jednak można tam spotkać także Młodzieżową Orkiestrę Dętą z Tryńczy. Kapelmistrzem zespołu jest Edward Myłek. W ciągu ostatniego okresu dała bardzo dużo koncertów na terenie całej gminy a także poza jej granicami. Przygotowała i przygotowuje ambitny program koncertowy który to oceniany był przez zawodowych muzyków będących członkami jury. Do największych sukcesów Młodzieżowej Orkiestry Dętej można zaliczyć: udziały w Przeglądach i Festiwalach Orkiestr Dętych: otrzymanie I miejsc m.in. w Cieszanowie 2003 r. Iwoniczu Zdroju 2004 r. Kolbuszowej 2005 r. (nagroda główna Złote Pasmo oraz nagroda dla najlepszego instrumentalisty - perkusisty), Mielcu 2005 r. oraz w 2006 roku w Tryńczy i Krynicy Zdroju. Młodzieżowa Orkiestra Dęta jest wizytówką i reprezentacją naszej gminy. W 2004 roku obchodziła jubileusz 20 - lecia istnienia i działalności artystycznej. Z tej okazji jej członkowie uhonorowani zostali okolicznościowymi dyplomami i upominkami. W 2006 roku nagrała płytę CD z utworami a także dokonała nagrania dla Radia Rzeszów. Podziękowaniem za włożony trud dla młodych muzyków członków Orkiestry są organizowane od 2004 r. wycieczki do atrakcyjnych miejscowości turystycznych (Krynica Zdrój, Zakopane). Młodzi muzycy wypoczywając zarazem koncertują dla zgromadzonych kuracjuszy. Aby zachować ciągłość działalności orkiestry, prowadzone jest nauczanie gry na instrumentach dętych uczniów szkoły podstawowej którzy później wchodzą w skład orkiestry. Ostatnim dużym zespołem są Mażoretki. Mażoretki to grupa dziewczyn, które występują na pokazach estradowych i paradach ulicznych, prezentując choreograficzne układy taneczno-marszowe do muzyki orkiestr dętych, żonglując i podrzucając przy tym pałeczką marszową. Mażoretki spełniają nie tylko funkcję widowiskowego dodatku, ale przy pomocy wykonywanych gestów sygnalizują orkiestrze zbliżający się zakręt, zakończenie utworu, zmianę rytmu. Mażoretka maszerująca przed orkiestrą zwana jest tamburmajorką. Grupa mażoretek "Finezja" powstała w lipcu 2014 r. z inicjatywy Trynieckiego Centrum Kultury w Tryńczy. Obecnie zespół liczy 11 dziewczyn. Są to uczennice Zespołu Szkół w Tryńczy. Tambumajorką mażoretek i orkiestry jest ich trenerka - Katarzyna Duży. Dziewczyny prezentują układy taneczne przy Młodzieżowej Orkiestrze Dętej z Tryńczy, której kapelmistrzem jest pan Edward Myłek. W kwietniu 2015 r. uformowała się kolejna grupa mażoretek, którą tworzy 20 młodszych dziewczynek. Obecnie tańca mażoretkowego uczy się ponad 30 dziewczyn. Grupa "Finezja" ma już na koncie wiele pokazów tanecznych. Są to głównie choreografie marszowe z rekwizytem - pałką marszową, tzw. batonem. Ich repertuar to układy taneczno - marszowe do muzyki orkiestry dętej ale i także muzyki rozrywkowej. Dziewczęta występują podczas różnych imprez lokalnych, m. in. obchodów Dni Gminy Tryńcza, podczas Ligi Halowej, Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy itp. Biorą udział w różnych paradach ulicznych. Dotychczasowym największym osiągnięciem grupy jest udział w Wojewódzkim Przeglądzie Orkiestr Dętych w Besku, gdzie mażoretki wraz z Młodzieżową Orkiestrą Dętą zdobyły III miejsce w kategorii musztry paradnej.
Podsumowując Pan Henryk występuje nie tylko jako muzyk, ale przede wszystkim działa jako dyrektor Centrum Kultury w Tryńczy – przede wszystkim na rzecz rozwoju muzyki oraz szeroko pojętej twórczości ludowej bądź folklorem inspirowanej. Uważa, że jest to swego rodzaju wizytówka Centrum i dzięki takiej działalności najskuteczniej rozpowszechniać można kulturę oraz podtrzymywać tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie.
